Przeciętniacy w świecie wszechmożliwości

Diagnoza współczesności, którą postawił profesor Ryszard Legutko w Triumfie człowieka pospolitego jest druzgocąca – „miliony ludzi nieodróżnialnych od siebie i używających tych samych schematów myślowych, politycznie jednotonnych i popierających liberalny ogląd świata, nie tylko żyją w przekonaniu o własnej indywidualnej i środowiskowej odmienności, głoszą monopol pluralizmu, lecz jednocześnie ten swój nudny i jednobrzmiący konformizm pragną narzucić światu jako ucieleśnienie idei mnogości”. Świat dzisiejszy jawi się autorowi jakby rodem z koszmarów Ortegi y Gasseta, gdzie masy ostatecznie zatriumfowały, niszcząc wszystko, co szlachetne i wysokie. Pospolitość i przeciętność zapanowała wszędzie – w kulturze, polityce, edukacji. Nic, tylko zwrócić się do wielkich narracji i starych mistrzów, bo dzisiejsza epoka żadnych nowych Sokratesów i Szekspirów nie wychowa. Od nauki łaciny ważniejsza jest nauka nakładania kondomów.

Kto winien tej totalitarnej egalitarności? Przyczyn wiele, ale głównym winowajcą są zdaje się zrywające z klasycznym dorobkiem (według Legutki obracające go w perzynę) rewolucje, przebiegające pod hasłem obsesyjnego poszukiwania równości (nie wolności bynajmniej). Rewolucja protestancka, francuska, bolszewicka, wreszcie kontrkulturowa lat 60-tych – każda dorzuciła kamyczek do egalitaryzującego ogródka. Przy czym nasz świat jawi się Legutce nie rajem spełnionym (choć dla lewicy powinien), ale koszmarem. Polityka i ideologia weszły z butami w prywatne życie, kultura została sprowadzona do najniższego mianownika, a prawo do orgazmu jest o wiele ważniejsze od prawa do manifestacji religijnych. Toczą się godne lepszej sprawy boje o prawo do imprezowania w Wielki Piątek, a lewicowcy zajmują się zwalczaniem Boga, w którego nie wierzą. Równość nie oszczędziła nawet eschatologii – deklaracja Dominus Iesus wzbudziła wściekłość ateistów (bo nie prawosławnych), bo jasno wyartykułowała, że poza Kościołem Katolickim nie ma zbawienia. No jak to, zbawienie jest co prawda wymyśloną przez klechów bajką, ale i tak należy się wszystkim po równo, nawet ateistom.

Wszyscy są w tym zrównanym świecie obowiązkowo szczęśliwi, nieustannie trwa karnawał, ale tak naprawdę nie potrafią wyartykułować metafizycznego głodu, a za największego wroga uważa się chrześcijaństwo i instytucje hierarchiczne. Jakakolwiek hierarchia mierzi bardzo i jest z definicji „faszystowska”, bo przeczy idei równości. Wyznawców latającego makaronu należy traktować tak samo jak chrześcijan, Nergal to taka sama kultura jak Beethoven, a głos profesora jest tak samo ważny jak rozwydrzonego gówniarza. Lewica powinna się cieszyć, bo jej marsz przez instytucje trwa od lat 60-tych, ale w świetle ideologii liberalno-demokratycznej świat zawsze będzie niewystarczająco wyemancypowany, zawsze jakaś grupa społeczna będzie poszkodowana.

Główną tezą książki Legutki jest to, że miłosiernie nam panująca ideologia demokratyczno-liberalna niewiele się różni od komunizmu, a jeśli się różni, to skutecznością – związek człowieka z systemem jest tu idealny. Nie do pomyślenia jest jakakolwiek alternatywa, bo przecież demokracja liberalna to najlepsza ideologia ze wszystkich. Ale w demokracji liberalnej, podobnie jak w komunizmie, występuje wróg, z tą różnicą, że „proletariusza zastąpił homoseksualista, kapitalistę fundamentalista, wyzysk dyskryminacja, rewolucjonistę feministka, a czerwony sztandar wagina”. Niemile widziane jest chrześcijaństwo, Kościół, tradycja, rodzina, metafizyka. Zamiast tego hołubi się praktycyzm, kult nowości, parytety i uprawnienia, którym nie ma granic, bo być nie może – podobnie jak nie było granic w zaprowadzaniu socjalizmu. W obu przypadkach heroldami ideologii byli i są głównie lumpeninteligenci („liczna rzesza ludzi zupełnie niewykształconych, aczkolwiek mająca z wykształceniem pewien związek, na przykład dyplom ukończenia studiów, a nawet, co wcale nie jest rzadkie, pracę na uczelni”). Tropią oni obsesyjnie przejawy nietolerancji, homofobii i patriarchatu, non stop mówią o patologicznych rodzinach, jakby nie było normalnych. I wydaje się tym konformistycznym pseudobuntownikom, że ich protest jest przejawem odwagi i szlachetności. Kościoły niedługo nie będą mogły nazywać grzechu grzechem, bo to sianie nietolerancji. Bodajże w Szwecji był przypadek ukarania pastora za określenie homoseksualizmu grzechem, przez co grzech stał się pojęciem z dziedziny prawa, nie teologii – tak wygląda ten „rozdział Kościoła od państwa”, ale bynajmniej nie państwa od Kościoła.

Czy lekarstwem na system liberalno-demokratyczny jest republika? Legutko rozumie ją jako „ustrój mieszany”, gdzie jest miejsce i dla hierarchii, i dla oligarchii (czy arystokracji, którą nazywa, trochę na wyrost, „nosicielami cnót”) i dla demokracji. Pierwotne założenia demokracji i liberalizmu nie były zresztą takie złe (i były, co ciekawe, w konflikcie), teraz jednak doszły do ściany. Ale dialog owcom generalnie dostaje – w dialogu strona mniej szlachetna zawsze traci. Ksiądz Tischner raczej filozofował niż ewangelizował, a katolicyzm otwarty jest w demokracji tolerowany pod warunkiem, że jest skrajnie rozcieńczony, bo wiadomo, demokracja to ideał świetlany i nigdy w pełni nie zrealizowany, a z katolicyzmu trzeba się gęsto tłumaczyć i okroić tak, by pasował do systemu.

Konsekwencją przekonań Legutki jest kompletne odrzucenie kultury masowej. Na zrównaniu tym, owszem, ona sama zyskała, ale okrutnie straciła kultura wysoka. Podobnie upodobniła się prawica do lewicy (prawica przesunęła się mocno na lewo, a lewica tylko odrobinę w prawo, teraz wszyscy mówią o wolności i tolerancji). Ameryka się europeizuje (na pewno?), Europa amerykanizuje (z pewnością). Dzieła dzisiejszej kultury wysokiej wyglądają jak „majaki szaleńca”, z bohaterów klasycznych dramatów robi się ćpunów, gangsterów itd. Liberalna demokracja jawi się jak nienasycona hydra, która zawsze będzie czujna w śledzeniu wrogów klasowych… to znaczy w szukaniu przejawów nietolerancji i niewystarczającej równości. Nigdy nie było tak otwartego Kościoła, zliberalizowanej rodziny i instytucji – i co? Ustały ataki? Mniej jest Palikotów? Liberalizacja instytucji hierarchicznych nic nie daje, tylko je osłabia. Tamę demokratyczno-liberalnemu systemowi (tak, systemowi!) może postawić tylko chrześcijaństwo i / lub jakieś odrodzenie „sił duchowych” – tu Legutko jest zdecydowanym pesymistą, przyszłość nie będzie należeć do naszej cywilizacji.

Po lekturze poczułem się jak miś o bardzo małym rozumku, który tak naprawdę nie wie nic, a powinien czytać klasyków czy uczyć się greki, a nie zajmować się popkulturą i szukać w tym gigantycznym śmietniku pereł (bo jednak są, choć trafiają się coraz rzadziej). Legutko nie pisze z profesorską manierą, raczej przypomina wściekłego ucznia, który uznał, że ciało pedagogiczne dało ciała, dało sobie spokój z edukacją i wpędziło nowe pokolenie w zabójcze samozadowolenie. W epoce rosnącej specjalizacji trudno zdaje się wymagać od wszystkich wykształconych nauki choćby np. języków klasycznych. Jeszcze niedawno nieznajomość Szekspira była obciachem nawet dla inżyniera, ale już nieznajomość np. teorii względności u humanisty była czasem dla humanisty wręcz przejawem dumy – jak jest teraz?

Trochę brakuje za to przypisów i bibliografii – ale to nie dysertacja naukowa, tylko danie upustu wściekłości na najbardziej marne czasy w historii. Owszem, jest to przesada, jeśli demokracja liberalna naprawdę jest tak obca ludzkiej tożsamości, to w końcu zostanie odtrącona, jako niekompatybilna ze światem. Popkultury też trochę bym bronił, tym bardziej że Legutko ceni niewyemancypowanego i jednak popkulturowego Sienkiewicza, znienawidzonego przez lewicę? Lubię np. kino Burtona, Gilliama, Nolana – czy czyni to ze mnie zdziecinniałego i zunifikowanego idiotę? Uważałbym też, by nie utożsamiać pospolitości z normalnością, trochę ta pochwała arystokracji jako „przekaźników cnót” też nie pasuje... Niemniej kubeł zimnej wody na pewno nikomu nie zaszkodzi, i udowadnia, że tylko pozornie jesteśmy wolni od ideologii, nawet nie zauważając jej obecności. Polakom też profesor bynajmniej nie kadzi, bo pozwalamy się uwodzić tej przeciętności może bardziej, a nie mniej niż Zachód. I okazuje się, że to nie ludzie ze starożytności i średniowiecza powinni nam zazdrościć, a my im. Wielcy nie byli równi, bo inaczej nie byliby wielcy.

Jeszcze jedno – zaskakuje samego Legutkę fakt, że u nas kultura rozkwitła w epoce schyłkowego komunizmu, czyli w latach osiemdziesiątych. Dla mnie ten okres kojarzy się z większym otwarciem na zachodnią popkulturę w szaroburej rzeczywistości, z „Fantastyką” o nakładzie 150,000 egzemplarzy i „Bajtkiem” o pewnie jeszcze większym. Wychowanemu na tej nieszczęsnej popkulturze i pierwszych komputerach trudno mi potępiać to w czambuł, może gdybym był starszy o pokolenie, miałbym inny ogląd. Choć sam Legutko jest rówieśnikiem Macieja Parowskiego…

Ryszard Legutko, Triumf człowieka pospolitego. Zysk i S-ka, Poznań 2012.

"Intruz" zrecenzowany

Co nieco o "Intruzie" tutaj

2 x G. K. C.

Podwójna dawka Chestertona za mną:

http://wnas.pl/artykuly/2526-katolicki-nonkonformizm-chestertona

Katolik fantastą?

 Mam nadzieję, że czytelnicy bloga zrozumieją chęć przeprofilowania się delikatnego - nie chcę pisać tylko recenzji, nie chcę pisać tylko o książkach. O wielu książkach/filmach nie widzę sensu rozpisywania się nadmiernego. Tekst zamieszczony tutaj miał w założeniu pojawić się tylko na blogu, jako próba eseju czy felietonu okołotematycznego - jednak spodobał się redaktorom i znalazł na portalu. Przynajmniej trafię do większej ilości czytelników...

Na wakacje dostałem taki zestaw lektur do recenzji:

Chestertony (świeżutkie!) już przeczytane, jak zwykle genialne, nasi religijni konserwatyści powinni u niego brać lekcje stylu i argumentacji.

Na pohybel DOOP

Czytając publicystykę Wildsteina odnosi się wrażenie, że dziś najradykalniejszymi buntownikami są konserwatyści. To, co naturalne, tradycyjne, jest obciachem w przestrzeni kulturowej i symbolicznej, o czym przekonują cię nieustannie wszechmocne DOOP-y (Dominujące Ośrodki Opinii Publicznej). Rządzi urzędniczo-prawno-finansowo-medialna oligarchia, w imię swoich interesów „poszerzająca demokrację” – ale nie daj Boże ktoś coś powie o „układzie”. Źle ci, człowieku i obywatelu? Winien jest Kościół, patrioci (zrównani z faszystami) i homofobi.

Jeśli posiadasz jeszcze jakąś tożsamość, natychmiast się jej pozbądź, bo przecież ona ogranicza cię skandalicznie. Rodzina, naród, religia, płeć – wszystkie te determinanty są przeszkodą na drodze do emancypacji i przekroczenia granic. Przy czym według Wildsteina poprzedni „postępowcy” mieli jeszcze trochę racji, z tą różnicą że wczoraj chcieli oni, by homoseksualizm nie był karany i był prywatną sprawą człowieka, dzisiaj – żądają, by był publiczną, prywatna to ma być, wyobraźcie sobie, religia, a nie seks. Dawny postępowiec chciał zniesienia niewolnictwa czy praw wyborczych dla kobiet – dziś chce parytetów dla kolejnych mniejszości. Większość nie ma racji, jeśli akurat głosuje niepostępowo i tacy geje tudzież konstytucja europejska jej się nie podobają.

Wildstein pisze spokojniej od Ziemkiewicza (mniej tu wściekłej retoryki), a już na pewno od Łysiaka (w „Karawanie literatury” ego autora wykipiało z książki). Argumentuje ciekawie i rzeczowo, książka jest niezłą bronią do pojedynków z lewicą. Dowiemy się, dlaczego, wbrew pokutującemu poglądowi, konserwatyzm nie oznacza przywiązania do jakiejś konkretnej minionej epoki. Dlaczego prawa naturalne są lepsze od praw stanowionych. Dlaczego lewicowa interpretacja przyczyn II wojny jako „erupcji nacjonalizmów” to duże uproszczenie. Dlaczego lepiej być moherem, niż wykształconym kołtunem (filistrem), zwanym wykształciuchem.

Wreszcie, Wildstein rozprawia się z farbowanymi „wolnorynkowcami” i „demokratami” udowadniając skutecznie, że te pojęcia dziś nic nie znaczą – korporacje, które nie mogą zbankrutować, chronieni interwencjonizmem państwa, nie są żadnym „wolnym rynkiem”. Podobnie „demokracja”… Jeśli tubylczy lud ma zapędy do wybierania polityków nie skoligaconych z oligarchią, znaczy to, to do demokracji nie dorósł. A polityk taki zostanie przez Salon zakrzyczany jako „populista”… Światli fachowcy z Unii wiedzą przecież lepiej, jak zarządzać Polską. Tu Wildstein polemizuje z kolegami z redakcji (czyżby z Ziemkiewiczem?), według których rażąca nieudolność naszej władzy usprawiedliwia rzekomo możliwość przejęcia jej przez innych. Podobnie jak polemizuje, jeszcze dobitniej, z dekonstruktorami sensu tragicznych powstań narodowych (Zychowicz) i ostrzega przed łatwością wyroków wydawanych historii z dzisiejszej perspektywy. Znalazła się w książce nawet… historia alternatywna, która jest raczej satyrą na takowe spekulacje.

Ważny jest tekst „Przemyśleć Solidarność” o micie tejże, który się nam jakoś ulotnił, zamiast przyczyniać się do dumy (to naprawdę była realizacja republikańskich ideałów). Nie wiedziałem, że i dzisiaj w Polsce stosuje się negatywną eugenikę – zszokował mnie przypadek kobiety, którą bez jej wiedzy wysterylizowano ze względów socjalnych – niestety, dobiliśmy do postępowej Szwecji.

Tytuł jest trochę mylący i sugeruje skoncentrowanie się na politycznych bieżączkach; Wildsteina interesuje też cywilizacyjna i kulturowa wojna światów, odkłamywanie języka czy historii, głównie XX wieku. Nie do końca się zgadzam, parę rzeczy budzi mój sprzeciw. Wildstein nie lubi „igrzysk” i sportu (współczesnej namiastki religii), obśmiewa kult zdrowego trybu życia i odżywiania, kpi ze straszaka globalnego ocieplenia. Z tym zgoda. Zdaje się jednak, że Wildstein zdaje się (jak większość konserwatystów) nie zauważać, że zarówno potrzeba „funu”, jak i „przekraczania granic” jest stale wpisana w naturę człowieka. Właściwie chrześcijaństwo tym się różni od pogaństwa i różnych fatalizmów wiarą, że człowiek przekroczył granicę biologii czy nieuchronnego losu. Samo powstanie mowy, pisma, druku czy wreszcie internetu też można postrzegać jako wielkie kroki na drodze „transgresji”, a „funu” to żądali już słuchacze Homera i widzowie Szekspira. Pewnie, że źle jest, gdy chodzi tylko o zabawę i o rozwalenie tradycji w drebiezgi. Lewica zdaje się dąży jednak do jakiejś nihilistycznej rewolucji, do będącej jej wynikiem destrukcji i uwstecznienia – koniec z republikańskimi ideałami, kategorią dobra wspólnego, koniec z Grecją, Rzymem i Jerozolimą. Najważniejszym prawem nowego człowieka ma być „prawo do orgazmu”. Na gruzach poddanych dekonstrukcji wartości zaproponuje nam równość absolutną, konsumpcjonizm (a że niespełniony, to obwini się kapitalizm i wolny rynek), nihilizm i urbanowy panświnizm. Jeśli taki jest projekt nowej Polski i nowej Europy, to zawczasu należy się z niej wyemancypować i dokonać transgresji. Tylko dokąd?

Bronisław Wildstein, Demokracja limitowana, czyli dlaczego nie lubię III RP. Zysk i S-ka, Poznań 2013.